พิมพ์ผ้า พิมพ์สุข

“จิตใจของเราเป็นอย่างไร ผืนผ้าก็จะแสดงสิ่งนั้นออกมา ความยุ่งเหยิง ความอึดอัด ความเรียบง่าย ความโปร่งเบา — ความงามในผืนผ้าแสดงถึงความงดงามในจิตใจคนทำ”

.

• ผ้าพิมพ์ลายใบไม้เป็นงานศิลปะจากธรรมชาติแท้ๆ ปราศจากสารเคมีสังเคราะห์ เป็นงานศิลปะที่ให้ความสุขกับคนทำ เป็นเรื่องอัศจรรย์ ตื่นเต้น ให้ความสุขทางตาและความสุขทางใจ
• ผ้าพิมพ์ลายใบไม้เป็นงานศิลปะที่ผสมผสาน ความงามจากธรรมชาติกับฝีมือของมนุษย์ ใบไม้แต่ละใบมีรูปร่างและสีสันที่แตกต่างกัน เมื่อนำมาพิมพ์ลงบนผ้าก็ก่อให้เกิดลวดลายที่งดงาม เป็นเอกลักษณ์ และมีเสน่ห์เฉพาะตัว
• การทำผ้าพิมพ์ลายใบไม้เป็นกระบวนการที่อาศัยความพิถีพิถัน ละเอียดอ่อน ผลลัพธ์ขึ้นกับเหตุและปัจจัย หากได้ฝึกทำบ่อยๆ ก็จะเป็นคนละเอียดอ่อน เคารพธรรมชาติ เข้าใจความจริงตามธรรมชาติ เห็นความจริงของการเปลี่ยนแปลง ซึ่งความเข้าใจนี้เป็นความสุขที่ลึกซึ้ง ส่งผลให้จิตใจสงบ วางใจเป็น แล้วจะไม่ทุกข์เลย

.

ผู้ที่สนใจงานผ้าธรรมชาติน่าจะเคยเห็นเพจ Sela eco printing-บ้านไร่ไม้งาม ตาก ซึ่งดำเนินการโดย ดร.ทิพาพร พิมพ์พิสุทธิ์ และ ดร.บวร ประพฤติดี เรื่องราวของอาจารย์ทั้งสองท่านนี้น่าทึ่ง บ้านไร่ไม้งามน่าทึ่ง และการทำผ้าพิมพ์ลายใบไม้ก็น่าทึ่งพอกัน — บทความนี้จะนำเสนอเฉพาะมุมมองของอาจารย์ ดร.ทิพาพร พิมพ์พิสุทธิ์ ต่อศิลปะ ความสวยงาม ในการนำใบไม้จากธรรมชาติมาพิมพ์บนผ้า ศิลปะที่ใช้งานได้ในชีวิตประจำวัน จะนำไปประกอบอาชีพก็ได้ หรือจะใช้ศาสตร์นี้เป็นเครื่องกล่อมเกลาจิตใจก็ได้เช่นกัน

Sela eco printing อ่านว่า เซหละ อีโค่ พริ้นต์ติ้ง แปลตรงตัวคือ ผ้าพิมพ์ลายใบไม้ อาจารย์บอกว่า เซหละ เป็นคำของชาวปกากญอ แปลว่า ใบไม้ อาจารย์ใช้ชื่อนี้เพราะจังหวัดตากเป็นพื้นที่ซึ่งมีชาวปกากญออยู่อาศัยจำนวนมากและ “เขาเป็นชนเผ่าดั้งเดิมและรักธรรมชาติมาก”

.

.

อาจารย์ทิพาพรไม่ใช่อาจารย์ในมหาวิทยาลัยศิลปากร ไม่ใช่นักวิชาการด้านสิ่งทอ เส้นใย วิทยาศาสตร์ หรือศิลปะ อาจารย์เป็นนักวิชาการในคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง จนกระทั่งเกษียณอายุราชการ งานผ้าพิมพ์ลายใบไม้เป็นความสนใจส่วนตัว เป็นความรักในศิลปะและความรักในธรรมชาติโดยแท้

“อาจารย์สนใจธรรมชาติมานานมากแล้วค่ะ ในช่วงที่ทำงานอยู่ก็ทำงานเกี่ยวกับการณรงค์ในประเด็นธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมให้กับนักเรียนในโรงเรียนต่างๆ ทำงานแบบนี้มานานมาก”
ตลอดเวลาที่ผู้เขียนได้คุยกับอาจารย์ ก็จะปรากฎอาการ ‘เหวอ’ เป็นระยะๆ ซึ่งทำให้อาจารย์หัวเราะเป็นระยะๆ เช่นกัน อาจารย์บอกอยู่หลายครั้งว่า ธรรมชาติกับศิลปะเป็นเรื่องเดียวกันและเชื่อมโยงกันหมดนั่นแหละ — อย่าแปลกใจไปเลยอีหนู ^^ — ลองอ่านบทความนี้ดูนะคะ

ผ้าพิมพ์ลายใบไม้คือ…
คือการถ่ายสีและลวดลายจากใบไม้ ดอกไม้ ลงบนผืนผ้า ผ่านกระบวนการง่ายๆ ด้วยวิธีธรรมชาติ อาจารย์ใช้ข้าวของที่มีอยู่และหาได้ในครัวเรือน และทุกคนสามารถทำเองได้ที่บ้าน น้ำสนิม ก็ใช้ตะปูแช่น้ำเราก็ได้น้ำสนิม ใช้น้ำสารส้ม หรือใช้น้ำส้มสายชูซึ่งปกติก็ใช้กันอยู่ในครัวเรือน ใช้เกลือ ใช้น้ำขี้เถ้า — ลองเข้าไปดูคลิปในยูทูปนะคะ ถ้าทำแล้วเกิดปัญหาก็ถามกลับมาได้เลยค่ะ

ขอให้อาจารย์เล่าถึงความสุขของคนที่ได้ทำผ้าพิมพ์ใบไม้ให้ฟังสักนิดค่ะ
ความสุขแรกอาจจะเรียกว่าเป็นความสุขทางรูป เพราะการทำผ้าพิมพ์ใบไม้เป็นการสร้างสรรค์งานศิลปะที่งดงามจากธรรมชาติแท้ๆ ไม่ใช้สารเคมีสังเคราะห์มาปรุงแต่ง แต่ใช้หลักการถ่ายสีจากใบไม้ ดอกไม้ลงบนผ้า จากผ้าขาวธรรมดาก็กลายเป็นผ้าที่มีลวดลาย สีสัน มันน่าอัศจรรย์มาก เหมือนผ้าเกิดใหม่

เราอาจจะเคยมีผ้าเก่า เสื้อเก่า ลองนำใบไม้มาวาง มาทับ ทำกระบวนการง่ายๆ แล้วเสื้อตัวนั้น ผ้าผืนนั้นก็กลายเป็นของใหม่ที่มีชีวิตชีวา เป็นสีสันใหม่ที่เราไม่ได้นึกฝัน ไม่ได้คาดการณ์ นี่เป็นเรื่องที่ให้ความสุขกับคนทำมาก เป็นเรื่องอัศจรรย์ ตื่นเต้น — เป็นความสุขทางรูปที่คนทำจะได้เห็น

ผู้เข้าร่วมเวิร์คชอปจำนวนมากรู้สึก ตื่นตาตื่นใจ หลงใหล เมื่อเห็นผลงานของตนเอง หลายคนเดินทางมาจากที่ไกลๆ บางคนติดต่อมาจากยุโรป เพราะเขาอยากเห็นสีสันของผ้าพิมพ์ลายใบไม้อันเกิดจากใบไม้เมืองร้อนของบ้านเรา ใบไม้ในบ้านเมืองของเขาเมื่อพิมพ์ออกมาไม่ได้ให้สีสดแบบนี้ — ตอนที่ผลงานกำลังจะเผยโฉม ทุกคนจะตื่นเต้นมาก ลุ้น แล้วพอได้เห็นสีสัน เห็นความสวยงามที่เกิดจากฝีมือตนเอง จากสีสันที่ซ่อนอยู่ในใบไม้ดอกไม้ซึ่งธรรมชาติเตรียมไว้ให้แล้ว ทุกคนก็ตกตะลึง (หัวเราะ)

.

.

ก่อนทำเวิร์คช็อป อาจารย์จะอธิบายให้ทุกคนเข้าใจภาพรวมทั้งหมดก่อนว่า เหตุ-ปัจจัยที่จะทำให้ผ้าของเรางดงามเกิดขึ้นจากอะไร มีเหตุปัจจัยอะไรบ้างในธรรมชาติที่จะส่งผลถึงผ้าของเรา เช่นองค์ประกอบของธาตุดิน-น้ำ-ลม-ไฟ ซึ่งอยู่ในใบไม้ และจะทำให้ใบไม้มีสีสันสวยงาม ในใบไม้มีองค์ประกอบหลายอย่าง มีอาหาร มีเม็ดสี ซึ่งล้วนมาจากดินฟ้าอากาศ ถ้าจะถ่ายสีใบไม้ลงมาที่ผืนผ้า เราจะทำสิ่งนี้ได้อย่างไร เหล่านี้เป็นความรู้

แสดงว่าการพิมพ์ลายใบไม้ กับการเพ้นท์ลายใบไม้ ลงบนผ้า ต่างกันอย่างสิ้นเชิง
ใช่ค่ะ การพิมพ์ลายใบไม้ เราจะได้เห็นว่าใบไม้ซ่อนสีสันอะไรเอาไว้ที่มองไม่เห็น ใบไม้ที่เห็นว่าเป็นสีเขียว เมื่อให้สี เขาจะให้สีอื่นที่ไม่ใช่สีเขียว อาจจะเป็นสีม่วง สีน้ำตาล สีเหลือง สีส้ม ซึ่งแตกต่างหลากหลาย เขาอาจจะให้สีที่เราพอคาดเดาได้ แต่ถึงที่สุดแล้ว เราต้องรอดู เพราะสีที่เกิดขึ้นบนผืนผ้าที่ทำขึ้นกับเหตุปัจจัยอื่นๆ ขณะที่ทำด้วย ต่างจากการเพ้นท์แน่นอน

ยกตัวอย่างเช่นใบสัก เราอาจจะเห็นว่าใบสักสีเขียวเข้ม เขียวอ่อน หรือสีแดง แต่ละใบดูคล้ายๆ กัน แต่เมื่อทำผ้าพิมพ์ลายใบสัก ใบแต่ละใบจะให้สีสันที่หลากหลาย แสดงลวดลายของเส้นลายใบที่สวยงามมาก สีของใบสักที่ได้ อาจจะเป็นสีม่วงเข้ม สีม่วงอ่อน สีเหลือง สีน้ำตาล มีขอบเหลืองๆ ฯลฯ เกินกว่าจะคาดคิด เราจะได้เห็นความเป็นศิลปินของธรรมชาติซึ่งเราไม่สามารถบรรยาย

ถ้าได้ฝึกทำไปเรื่อยๆ จะทำให้เป็นคนละเอียดอ่อน ช่างสังเกต รักการทดลอง ที่สุดแล้วเราจะรักและเคารพธรรมชาติมาก — ใบไม้ในแต่ละฤดูกาลให้สีไม่เหมือนกัน แม้แต่ในวันเดียวกัน ใบไม้ที่เก็บช่วงเช้าอาจจะให้สีหนึ่ง แต่เมื่อเก็บช่วงบ่ายก็จะให้สีอีกสีหนึ่ง อัศจรรย์มาก ธรรมชาติละเอียดอ่อน และเราต้องเข้าใจธรรมชาติเพื่อจะถ่ายทอดสิ่งนั้นลงบนผืนผ้า

งั้นก็คล้ายกับว่า เราคาดหวังผลงานไม่ได้เลยสิคะ เพราะอาจารย์บอกว่าอาศัยเหตุปัจจัย ><

(อาจารย์หัวเราะ) ถ้าเข้าใจเหตุปัจจัย ก็จะเข้าใจว่า ที่ผ้าออกมาสวยขึ้นกับการเติบโตของต้นไม้ ใบไม้ ขึ้นกับเวลาที่เก็บมา ขึ้นกับความเป็นกรดเป็นด่างที่เตรียม ขึ้นกับความร้อนที่ใช้นึ่งหรือต้ม สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นเหตุปัจจัยที่ทำให้ผ้าผืนนั้นแสดงลวดลายสีสันอย่างนั้น —ถ้าจะคาดหวังว่าใบไม้ที่เราเคยเก็บมาพิมพ์แล้วให้สีม่วง สีชมพู วันนี้ไปเก็บใบไม้ใหม่จากต้นเดิม ทำด้วยกระบวนการเดิม แต่กลับให้สีที่แตกต่างไป แล้วเราก็ผิดหวัง นั่นเป็นเพราะเราไม่เข้าใจเหตุปัจจัย เพราะถ้าเข้าใจเหตุปัจจัย ก็จะรู้ว่า ถ้าเหตุปัจจัยเปลี่ยน ผลลัพธ์ก็ย่อมเปลี่ยนเป็นธรรมดา ใบไม้จากต้นเดิม แต่ไม่ใช่ใบเดิม ไม่ใช่เวลาเดิม ผลที่ได้จึงไม่เหมือนเดิม

ถ้าเข้าใจความจริงตามธรรมชาติ ความจริงของการเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ จะมีความสุข จะไม่เป็นทุกข์กับความคาดหวังของเรา — ถ้าคาดหวังในสิ่งที่อยู่เหนือกฎเกณฑ์ตามธรรมชาติ ไม่เห็นความจริงของเหตุปัจจัย ความทุกข์จะอยู่กับเราเรื่อยไป

.

.

แต่ถ้าทำบ่อยๆ สะสมประสบการณ์ มีทักษะ ก็น่าจะพอคาดการณ์ได้บ้างใช่ไหมคะ
ใช่ค่ะ เรียกว่ามีความรู้ มีประสบการณ์จากการลงมือทำ และได้เรียนรู้ เราจะคาดเดาได้บ้าง เช่น ใบไม้ชนิดนี้นะ ด้านหน้าใบไม่ให้สี แต่ด้านหลังใบให้สีสวย ใบไม้ชนิดนี้ในฤดูร้อนจะได้สีนี้ แต่ในฤดูฝนจะให้อีกสีหนึ่ง — เหล่านี้สั่งสมได้เป็นความรู้ การทำบ่อยๆ จะเกิดประสบการณ์ มีทักษะ และทำได้ดีมากขึ้นๆ — อย่าเพิ่งเล็งผลเลิศในการทำครั้งแรก หรือครั้งเดียวนะคะ ตัวอาจารย์ทำมานานมากแล้ว ก็ยังต้องวางใจในธรรมชาติ เพราะในระยะหลังมานี้อากาศแปรปรวนมาก สีสันต่างๆ ของใบไม้ก็แปรปรวนตามสภาพอากาศ ต้นไม้เดิม เก็บในฤดูกาลเดิม เวลาเดิม แต่ก็อาจจะให้ผลไม่เหมือนเดิม — เหล่านี้ต้องเข้าใจ วางความคาดหวังให้เป็น ไม่อย่างนั้นจะทำไปทุกข์ไป

ถ้าวางใจเป็น มีความสุขที่ได้ทำ และตั้งใจทำอย่างดีที่สุด ด้วยความรู้ที่เรามี ด้วยใจรัก ผลจะเป็นอย่างไรเราก็เป็นสุข —แต่ถ้าเล็งผลเลิศ เพราะอยากจะขาย อยากจะปัง อยากจะได้ราคา บ่อยครั้งที่ผ้าจะไม่สวยงดงาม เพราะความเหนื่อย ความอยาก ความทุกข์ จะแสดงออกมาผ่านผืนผ้า

อุ๊ยโหย !!
จริงๆ ค่ะ จิตใจคนทำเป็นอย่างไร ผืนผ้าก็จะแสดงสิ่งนั้นออกมาถึง ความยุ่งเหยิง ความวุ่นวาย ความเรียบง่าย ความโปร่งเบา — ความงามในผืนผ้าแสดงถึงความงดงามในจิตใจคน ในขณะทำผ้า
โอ๊ย…งั้นไม่ทำแล้วค่ะ เดี๋ยวอาจารย์เห็น !!

(อาจารย์หัวเราะพักหนึ่งก่อนจะบอกว่า) — อย่ากลัวเลย เพราะแท้ที่จริงแล้ว สิ่งที่เราควรจะเรียนรู้มากที่สุดก็คือใจของเรา การเรียนรู้ใจของเราเป็นสิ่งที่มีค่ามาก เป็นสิ่งสูงสุดยิ่งกว่าศาสตร์ใดๆ ในโลก อย่ากลัวที่จะเห็นจิตใจของเรา การได้เห็นว่าจิตของเราขณะนี้เป็นแบบนี้ ทำให้สุขหรือทุกข์ การปรุงแต่งของจิตใจทำให้เกิดสุขหรือเกิดทุกข์ เป็นสิ่งสมควรที่จะเห็น เห็นบ่อยๆ — ไม่ต้องกลัว — ถ้าได้เรียนรู้และเห็นจิตใจแท้ๆ ของเรา สุดท้าย เราจะกลายเป็นคนที่มีความสุขที่สุด โดยไม่ขึ้นกับว่าสิ่งภายนอกจะเกิดอะไรขึ้น สิ่งไหนจะเปลี่ยนแปลงไป สิ่งใดจะผันผวนก็ไม่ทำให้เราทุกข์ เราจะยังคงสงบและเป็นสุขอยู่ได้ ค่อยๆ หัดทำ ค่อยๆ เห็นไปเรื่อยๆ นะคะ

ขอบคุณค่ะอาจารย์ สุดท้ายแล้ว ขอให้อาจารย์ให้คำแนะนำสำหรับพวกเราทุกๆ คนค่ะ
หลายคนที่เคยมาเรียน ได้ความรู้และนำไปเป็นทำเป็นอาชีพ สร้างรายได้ให้ครอบครัว ให้ชุมชน อาจารย์ชื่นใจดีใจมาก สิ่งเดียวที่อยากจะให้ช่วยกัน คือ ขอให้รักษาความเป็นธรรมชาติเอาไว้ อย่าใช้เคมีผสม และอยากจะให้รักษาใจให้ดี อยู่อย่างพอดีพอเพียง อย่าติดกับชื่อเสียง หรือเงิน เพราะสิ่งเหล่านั้นไม่ยั่งยืน แล้วก็ส่งผลให้งานของเราไม่ยั่งยืน

ผู้ที่สนใจจะสนับสนุนผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ก็ขอให้มีความเข้าใจในความเป็นธรรมชาติ เมื่อใช้ไปสักระยะ สีก็จะจางลง ของที่เป็นธรรมชาติก็ควร ดูแลรักษาตามธรรมชาติ และจะมีการเปลี่ยนแปลงไปตามธรรมชาติ จะไม่คงอยู่อย่างนั้นตลอดไปนะคะ ถ้าเราเห็นคุณค่าของผ้าพิมพ์ลายใบไม้ ผ้าสีธรรมชาติ ก็จะช่วยกันปลูกต้นไม้ เก็บใบไม้มาใช้ให้เกิดประโยชน์ ขอให้เราใช้ชีวิตแบบพอดี พอเพียง คะ

……………………………………………………………………………….

Youtube: Sela Eco Printings
https://www.youtube.com/channel/UC-QiR4_tIvow8-MlAAHgL2g
https://www.facebook.com/BanraimaingamTak
https://www.youtube.com/watch?v=s-nTmlznPek